Per 1 februari 2024 kunt u zich weer aanmelden in onze praktijk!

Direct aanmelden!

6 september 2020

Prikkelgevoelig!

Iedereen heeft te maken met het verwerken van informatie die via de zintuigen binnenkomt. De manier waarop de zintuiglijke prikkels in de hersenen worden verwerkt is voor iedereen anders. Bij de één komen prikkels sterker binnen dan bij de ander. Dat maakt dat kinderen verschillend kunnen reageren op dezelfde prikkel. We krijgen op elk willekeurig moment prikkels binnen:

  • Kijken naar een filmpje op de i-pad
  • Balanceren op een balk tijdens turnen
  • Luisteren naar wat de presentator in het filmpje zegt
  • Voelen dat het warm is in een ruimte
  • De geur van een verse bos bloemen ruiken
  • De potlood tussen zijn vingers bewegen
  • Een zure mat proeven

Ondertussen worden er nog heel veel, heel veel meer zintuiglijke prikkels verwerkt door het lichaam, maar niet alle prikkels neem je echt waar. Je zou namelijk gék worden als je ze allemaal bewust zou mee krijgen. Prikkels die zichzelf blijven herhalen (zoals het geluid van langsrazend verkeer of een tikkende klok) krijg je bijvoorbeeld niet bewust mee. Zij hebben geen functie. Hieronder staan de zeven zintuigen weergegeven:

  1. Tactiel / Aanraken: Alles wat een kind aanraakt of voelt, maakt deel uit van het voelbare sensorische systeem.
  2. Auditief / Horen: Dit zintuig omvat horen, luisteren en kunnen filteren en selectief luisteren naar auditieve informatie.
  3. Visueel / Zien: Kinderen gebruiken ogen om te zien wat ver of dicht bij ons is. Oogbewegingen worden gebruikt om de omgeving te scannen en visueel te beoordelen.
  4. Smaak en geur: Als kinderen eten ruiken zij eerst iets, als het goed ruikt, zullen zij het eerder proberen. Als het vies ruikt, geeft dat een waarschuwing dat een kind het misschien niet lekker vinden OF dat het gevaarlijk (bedorven voedsel) voor ons is om te eten.
  5. Proprioceptie: Dit is een van de interne zintuigen van het lichaam die afkomstig is van de gewrichten, spieren en ander bindweefsel. Het proprioceptieve systeem stelt een kind in staat om te weten waar je lichaamsdelen zijn en wat ze doen zonder er noodzakelijk naar te kijken. Dus het geeft je informatie over waar en hoe je lichaam zich tot de omgeving verhoudt.
  6. Vestibulaire systeem: Het vestibulaire systeem bevindt zich in het binnenoor en helpt je veranderingen met betrekking tot de zwaartekracht waar te nemen. Zit je, sta je, lig je ondersteboven, draai je rond, sta je stil enz.? Het wordt ook wel het interne GPS-systeem van je lichaam genoemd.
  7. Interoceptie: Dit gevoel gaat over de fysiologische toestand van je lichaam. Heb je honger, dorst?

Wanneer je prikkels niet goed kunt verwerken kan dit soms lastig zijn. We noemen dit ‘prikkelgevoelig’ of een sensorische informatieverwerking probleem. We kiezen in dit artikel voor de term prikkelgevoelig. Dit is vaak de term die wordt gebruik in de volksmond. Echter zijn er nog vele termen die rond circuleren. Hoe herken je prikkelgevoeligheid?

  • Het niet prettig vinden om te worden aangeraakt, het maakt een kind overstuur.
  • Blij worden van visite en mensen om je heen maar hier ook erg beweeglijk en druk van worden (hyperactief).
  • Het juist prettig vinden om iedereen aan te raken, wat anderen niet altijd fijn vinden.
  • Het liefst altijd hetzelfde eten.
  • Overal aan willen zitten met je handen om te voelen hoe de structuur is.
  • Wiebelen en friemelen.
  • Kokhalzen wanneer er stukjes in het eten zitten.
  • Het fijn vinden om rustig te spelen, want van veel bewegen worden ze misselijk.
  • Bij overprikkeling (na te veel drukte bijvoorbeeld) beweeglijk, opstandig en druk gedrag vertonen, waarin het nog moeilijk is echt contact te maken met het kind.
  • Kriebelen van labels op de huid of het niet verdragen van spijkerbroeken.

Kinderen met een diagnose ADHD, autisme, TOS (taalstoornis) of gevoelige aard (hoogsensitief) zijn vaak prikkelgevoelig. Door de prikkelgevoeligheid lijken de diagnoses nog wel eens op elkaar. Echter kan een kind ook zonder diagnose prikkelgevoelig zijn.

Vier soorten prikkelgevoeligheid

Je kunt prikkelgevoeligheid in vier categorieën indelen. Het boek ‘Wiebelen en Friemelen’ (aanrader!) geeft een dierennaam aan elke categorie:

  • De AAP is onderprikkeld en actief (druk, spontaan, uitbundig/chaotisch, vraagt veel aandacht, gaat maar door).
  • De BEER is onderprikkeld en passief (flexibel en sloom, stoort zich niet snel, mist informatie, is moeilijk te bereiken).
  • De KAT: overprikkeld en actief (gestructureerd en besluitvaardig, met oog voor detail, snel gespannen, wil controle hebben).
  • De HAAS: overprikkeld en passief (gevoelig, opmerkzaam, vindt rust prettig, nerveus, kan opeens overstuur raken).

ONDERPRIKKELD

Kinderen kunnen door bepaalde zintuiglijke prikkels opvallend gedrag vertonen. Onderprikkelde kinderen krijgen te weinig of te zwakke prikkels binnen. Sommige van deze onderprikkelde kinderen zoeken actief prikkels. Dit zijn de prikkelzoekende kinderen. Je kunt dan denken aan drukke kinderen, op zoek naar actie die veelal moeite hebben om stil te zitten en te concentreren. Je hebt ook onderprikkelde kinderen waarbij de prikkels juist minder sterk (of niet) binnen komen. Zij reageren dus traag op een vraag, ze ‘missen’ soms informatie en je blijft een naam soms wel vijf keer herhalen voordat het kind reageert.

OVERPRIKKELD

Wanneer kinderen overprikkeld én actief zijn merk je dat ze behoefte hebben aan structuur (en dit soms al zelf aanbrengen, door bijvoorbeeld materiaal op juiste volgorde te leggen), ze hebben oog voor details en willen controle houden over situaties. Wanneer er dan iets plotseling verandert zie je dat er verzet optreedt. Door een plotselinge verandering verliest een kind immers grip op de situatie. En dat is juist iets wat een overprikkeld kind zoekt. Het overprikkelde kind dat passief overkomt is heel gevoelig, zoekt rust op, kan vrij plotseling overstuur raken en is vaak nerveus.

Elke dag is anders

Zoals je kunt lezen reageert ieder kind weer anders op prikkels. Het kan dus ook zijn dat jouw kind de ene keer meer de aap is en de andere keer de beer. De ene keer kan je kind misschien opvallend veel prikkels verdragen (drukte van een verjaardag bijvoorbeeld) maar de andere keer is het al snel veel te veel, met huilbuien tot gevolg. Kortom: het kan per dag verschillen. Dit kan te maken hebben met de hoeveelheid slaap die het kind heeft gehad, de prikkels die het kind al heeft moeten verwerken op een dag en hoe het humeur is. We zeggen altijd: kinderen zijn net mensen. Het kan hierdoor flink zoeken zijn hoe je als ouder aansluit bij je kind.

Prikkelgevoeligheid behandelen?

Er zijn een hoop methodes die je kunt inzetten om prikkelgevoeligheid te verminderen. Ergotherapeuten en kinderfysiotherapeuten kunnen kinderen en ouders hier bij helpen. Ook kunnen kinderpsychologen/orthopedagogen meedenken of een kind een aap, beer, kat of een haas is. Hier kunnen adviezen op worden meegegeven. Wij zien regelmatig prikkelgevoeligheid en denken veelal met ouders en kinderen mee. In een volgend artikel zal daarom worden stilgestaan bij adviezen voor de overprikkelde en onderprikkelde kinderen.

Het is verstandig om te beseffen dat prikkelgevoeligheid bij een kind hoort en dat behandeling niet zal maken dat een kind nooit meer prikkelgevoelig zal zijn. Een behandeling is gericht op het omgaan met de prikkelgevoeligheid. Wel zien wij dat wanneer kinderen opgroeien zij soms zelf al strategieën aanleren waardoor zij er mee om leren gaan. Ook zijn kinderen nog volop in ontwikkeling waardoor het een aantal jaar later er weer heel anders uit kan zien.

In een volgend artikel zal uitgebreid stilgestaan worden bij adviezen voor onderprikkelde en overprikkelde kinderen. Om alvast iets concreets mee te geven kun je HIER een gratis link downloaden met alvast wat bondige tips en informatie over het boek 'wiebelen en friemelen' van Uitgeverij Pica. Volg ons op instragram en Facebook om op de hoogte te blijven van nieuwe blogs. 

Deze blog is geschreven door: Danielle Bax-Goedhart MSc, Orthopedagoog/kinderpsycholoog bij Een Stap Voor

 

delen? graag!   

Blogs die je ook interessant zult vinden

Doe-het-zelf-knop Upload verwijzing