25 juni 2023

Mijn kind is er gewoon op uit om mij te treiteren

Sommige ouders zijn ervan overtuigd dat hun kind erop uit is om hen te treiteren. Dat hun kind dondersgoed weet wat het doet en dat het doelbewust de dag verpest. Ze voegen daar soms nog aan toe: ‘als je hem corrigeert, lacht hij daar dus ook gewoon nog om!’ Dit voelt als een extra bewijs dat het kind ouders opzettelijk boos wil maken. Het is natuurlijk niet zo’n vreemde gedachte. Heel veel ouders denken dit wel eens. Immers: als je kind al een paar keer iets doet wat jij verbiedt kun je de indruk krijgen dat hij zich opzettelijk misdraagt. Gelukkig is deze veronderstelling onjuist en zijn kinderen niet zo sluw en kwaadaardig. Hieronder worden vier redenen gegeven waarom deze veronderstelling niet klopt.

1. Invullen waarom je kind iets doet: intentioneel denken

We DENKEN te weten waarom een kind iets doet, namelijk om bijvoorbeeld te treiteren of te irriteren. Je vult hiermee zelf in waarom het kind zich zo gedraagt. Echter kan werkelijk niemand weten wat er in het koppie afspeelt, behalve het kind zelf. We noemen dit ook wel: intentioneel denken. Het gevaar hieraan is dat je met een negatieve bril naar het kind gaat kijken. Je vertaalt veel gedrag bijna automatisch naar: ‘zie je wel, nu probeert hij mij weer op de kast te krijgen’ of ‘kijk maar, hij verpest het weer expres voor iedereen’. We kunnen wel overtuigd zijn te weten waarom een kind iets doet, echter is dit vaak een weerspiegeling van onze eigen angsten. We DENKEN te weten dat het kind het opzettelijk doet en hiermee zetten wij onze objectieve, liefdevolle kijk ‘klem’. Je blik versmalt en het is op zo’n manier nog lastig positief gedrag waar te nemen. Dit zorgt voor een negatieve cirkel met alleen maar verliezers. Probeer – hoe lastig ook! - met een nieuwsgierige open blik naar gedrag van je kind te kijken. Een vraag die helpend kan zijn wanneer je naar het kind kijkt: wat is er (vandaag) gebeurd waardoor mijn kind zo doet?

2. Aandacht bevechten; wat doet denken aan opzettelijk treiteren

Om dit tweede punt te verklaren is het belangrijk om te noemen dat ieder kind in de basis verlangt naar aandacht van zijn of haar ouder(s). Dit is heel gezond; aandacht hebben kinderen gewoonweg nodig om op te groeien tot liefdevolle volwassenen. Een kind dat veel uitdagend gedrag laat zien maakt dat ouders sneller gericht zijn op negatief gedrag. Immers wordt er veel gecorrigeerd om het gedrag (met alle goede bedoelingen) in banen te leiden. Je ziet op een gegeven moment misschien zelfs alleen nog maar het dwarse, boze of brutale gedrag. Het lieve kleine en misschien wel bange meisje of jongetje daaronder zie je niet meer. Het is dan steeds moeilijker om het positieve, fijne of behulpzame gedrag ook nog te zien en aandacht te geven. Complimenten als ‘he wat goed’ of ‘wat fijn dat je dat doet’ laat je vaak achterwege als je net boos bent geweest.

Deze kinderen hebben hierdoor onbewust geleerd aandacht te ‘bevechten’. We bedoelen hiermee dat door de grote focus op negatief gedrag het gedrag alleen maar toeneemt. Immers krijgt het kind op deze manier aandacht. Het gedrag kan daardoor lijken op ‘opzet’ of ‘bewust treiteren’, maar eigenlijk is het een onhandige schreeuw om aandacht. Dit valt te doorbreken door bepaalde negatieve gedragingen te negeren (‘choose your battles’) en juist te focussen op de positieve gedragingen. Door je kind van genoeg positieve aandacht te voorzien zal de drang naar het bevechten van aandacht (lees: negatief gedrag om jou aandacht te krijgen) afnemen. Maak verbinding, besteed tijd aan je kind en doe af en toe eens iets samen (al zijn het maar tien minuutjes!). Doe dit bewust, drie dagen lang en bekijk wat voor gedrag je kind dan laat zien. Je zal zien dat het met vallen en opstaan stukjes beter gaat.  

3. Zelfregulatie is nog in ontwikkeling

Een derde belangrijke is dat heel veel kinderen nog niet in staat zijn om op hun innerlijke rem te trappen. Bijvoorbeeld: je kind gaat toch nog een keer door terwijl je voor de derde keer vraagt te stoppen. Je kind is net te ruw, onbesuisd of gooit er een scheldwoord uit zonder hier eerst over na te denken. Zeker broertjes/zusjes kunnen onderling gemakkelijk de spreekwoordelijke rode knop indrukken om de ander te laten ontploffen. Is dit dan allemaal expres? Vaak zie je dat het gebeurt door een gebrek aan zelfregulatie, oftewel een rem kunnen zetten op gedrag en gevoelens. Op tijd kunnen stoppen, je woede beheersen of eerst even nadenken voordat je doet: een ingewikkeld proces in de hersenen die bij ieder kind verschillend verloopt. Het ene kind kan zich beter reguleren dan het andere kind, de basis hiervan ligt in de hersenen. Het goede nieuws is dat de ontwikkeling in de hersenen altijd in interactie staat met de omgeving. Je kunt dus als ouder heel veel doen om dit neuro-psychologische proces positief te bevorderen. Door het goede voorbeeld te geven, aan te geven wat je van je kind verwacht (noem wat je kind wel mag doen i.p.v. niet), rustig te blijven wanneer emoties van je kind de overhand nemen (co-regulatie) en op een rustig moment na te bespreken wat er door je kind heen ging. Ook werkt structuur/voorspelbaarheid aanbrengen op de dag, vaste basisregels en logische consequenties voor deze kinderen fijn. Ze vliegen hierdoor minder snel uit de spreekwoordelijke bocht, immers is het pad duidelijk uitgestippeld. Vergeet hierbij ook de slogan 'wat aandacht krijgt groeit' niet, zie het gedrag wanneer het wel lukt en wanneer het goed gaat. Benoem dit uitgebreid, hiervan zal je kind zijn/haar zelfbeeld groeien het positieve gedrag beetje bij beetje toenemen. 

4. Geen enkel kind is van nature manipulatief of gemeen

Er wordt geen enkel kind manipulatief of gemeen geboren. Een kind dat dit gedrag laat zien doet dit niet vanuit kracht (wat vaak de veronderstelling is) maar vanuit zwakte. De drang om controle over anderen uit te oefenen zijn angstreacties die op dieperliggende angsten zijn gebaseerd. Een kind dat in zichzelf gelooft en lekker in zijn vel zit heeft geen behoeften om alle situaties naar de hand te zetten. Natuurlijk willen bijna alle kinderen wel eens hun zin krijgen en vaak lukt dat pas als ouders het met hen eens zijn. Dat noemen we geen manipuleren, dit is gezond kind gedrag. Ieder kind liegt wel eens of zet iets naar zijn of haar hand.

De meeste kinderen die veelvuldig, opvallend of overdreven manipuleren doen dat pas als ze hebben gemerkt dat het openlijk uiten van hun behoeften niet gehoord of gezien worden. Overdreven manipulatie, controlerend gedrag en extreme bazigheid wordt gezien bij kinderen die diep van binnen juist gevoelig en bang zijn. Ze willen grip houden, dat geeft een gevoel van veiligheid. Het zijn aangeleerde en beschermende eigenschappen om zichzelf staande te houden, zie het als een pantsertje dat het kind om zich heen heeft gebouwd.

Vaak ontbreekt het deze kinderen aan een gevoel van basisveiligheid. Denk aan een angstige bril waar ze dagelijks doorheen kijken. Deze bril kijkt kritisch naar de wereld: ‘ben ik wel veilig’, ‘heeft iedereen wel het beste met mij voor’ en ‘ik moet vechten voor mijn plekje om gezien te worden’. Door eerdere nare ervaringen heeft het kind geleerd om te liegen, anderen pijn te doen voor een plekje en situaties naar de hand te zetten. Het goede nieuws hieraan is dat het kind deze eigenschappen op den duur ook weer kan loslaten. Wanneer je hieraan zou willen werken is het af te raden om te reageren vanuit macht of straffen. Het is wel aan te raden professionele hulp te zoeken. Samen met je professional kun je op zoek gaan naar een manier/therapie om het gevoel van basisveiligheid en hiermee de hechting te versterken.

Lachen wanneer ik mijn kind corrigeer, hoe zit dat dan?!

Veel kinderen lachen als ze gecorrigeerd worden. Heel veel ouders voelen zich hierdoor niet serieus genomen. Ook zien ze dit als een bewijsstuk dat ze het expres doen om te treiteren. Wees gerust: heel veel kinderen lachen wanneer zij gecorrigeerd worden. En zij doen dit voornamelijk doordat zij zich geen houding weten te geven. Het ziet er aan de buitenkant vaak niet zo uit maar geen enkel kind geniet van correctie. Er ontstaat bijvoorbeeld een gevoel van zenuwen/angst of juist van boosheid. Door het lachen kan het kind ook zorgen voor afleiding, de meeste ouders reageren hier namelijk fel op. Dit geeft weer een nieuwe portie aandacht (zie aandacht bevechten) en zo ontstaat er een cirkeltje. Wanneer je dit aandacht geeft door te straffen zal je zien dat het onbewust is beloond; want he, ik krijg zo toch mijn gezonde portie aandacht! Het lachen mag je daarom als ouder negeren, het doet meer kwaad dan goed wanneer je je laat verleiden te reageren vanuit macht.  

Samenspel aan redenen
We hebben nu verschillende redenen gegeven waarom het een misverstand is om te denken dat je kind je bewust treitert. Goed om te realiseren dat er vaak geen eenduidige reden aanwijsbaar is maar dat het er veel vaker twee of drie zijn. We noemen dat een samenspel aan factoren of redenen. Opvoeden is niet altijd makkelijk, je staat hier niet alleen in. Heel veel ouders worstelen hier mee. Wil je hier meer over leren? Onze online training ‘pareltjes in de dop’ richt zich op het maken van verbinding met je (temperamentvolle kind) en o.a. omgaan met dit soort uitdagend gedrag. Aanmelden kan hiervoor door het aanmeldformulier in te vullen en te noemen dat je wil meedoen aan de training.

Deze blog is geschreven door: Danielle Bax-Goedhart MSc, Orthopedagoog-Generalist/praktijkhouder bij Een Stap Voor  

* Om het leesbaarheid te houden is gekozen om de voorbeelden in de hij-vorm te schrijven. Je kunt hier natuurlijk ook 'haar' of 'het' voor lezen.