5 juni 2022

Hoogbegaafdheid of hoog ontwikkelings- potentieel?

Het belang van taalgebruik

De term ‘hoogbegaafdheid bij kinderen’ roept bij veel mensen associaties op. Er wordt vaak gedacht aan een super slim kind die op tweetalig gymnasium succesvol zal presteren. Ook is het een kind dat makkelijk leert en overal snel doorheen fietst, immers is hij of zij mega intelligent. Toch? Hier hebben we direct de keerzijde van het woord te pakken, want het bestempelen van een kind met een woord waaraan zoveel verwachtingen gebonden zijn, is zeker niet per definitie voordelig. Hierom is het extra belangrijk om voorzichtig te zijn met een kind “hoogbegaafd” te noemen. Want, wat is hoogbegaafdheid eigenlijk?  

Hoogbegaafdheid als label?

Over de term hoogbegaafdheid bestaat geen consensus. Er zijn wel meer dan 100 beschrijvingen van de term hoogbegaafdheid, waarvan voor het gros weinig tot geen onderbouwing uit onderzoek bestaat. Daarbij zijn er meer verschillen dan overeenkomsten tussen kinderen die als “hoogbegaafd” worden bestempeld. Met andere woorden: kinderen die hoogbegaafd worden genoemd laten allemaal verschillende gevoelens, gedrag, behoeften en ondersteuningsbehoeften zien. Kinderen in alle sociaal-maatschappelijke en economische groepen kunnen binnen deze groep vallen (Frumau, 2011). Een van de meest bekende profielomschrijvingen is die van Betts & Neihart (1988). Het feit dat deze profielen sterk van elkaar verschillen en het feit dat veel kinderen in meer of zelfs meer van de profielen kunnen worden ingedeeld, weerspiegelt de diversiteit van de populatie.

Een ander belangrijk probleem is dat wanneer je een kind “hoogbegaafd” noemt dit bepaalde verwachtingen met zich meebrengt. De verwachtingen kunnen veel druk leggen op kinderen, wat vervolgens weer samen kan gaan met onderpresteren en belemmeringen in het sociale contact met leeftijdsgenoten (Frumau, 2011). Zo zou het woord kunnen suggereren dat sprake is van een vaststaande ontwikkelingsvoorsprong, vergelijkbaar met het Engelse woord “gifted”. Passender zou zijn om te spreken van een hoog ontwikkelingspotentieel, wat eerder de suggestie wekt dat sprake is van een gunstige basis om je met behulp van inzet, motivatie, creativiteit en de juiste hulp maximaal te kunnen ontwikkelen. Hiermee wordt de focus verlegt naar de eigen invloed en autonomie. Door te spreken van potentieel wordt eveneens het maken van fouten genormaliseerd, iets wat helpend is bij een doelgroep die vaak perfectionistische kenmerken laat zien.

Belang van het doen van onderzoek bij je kind

Wij zien echter wel degelijk dat er voorlijke kinderen en jongeren zijn die zeer sterke kanten laten zien op cognitief gebied, maar bijvoorbeeld ook op het gebied van motivatie, creativiteit, praktische intelligentie of sociaal-emotionele ontwikkeling. Deze sterke kanten kunnen echter ook gepaard gaan met uitdagingen. Het kan helpend zijn om in kaart te brengen waar de sterktes en uitdagingen liggen van een kind, om van hieruit te kunnen bekijken wat een kind nodig heeft om zich op positieve wijze te kunnen ontwikkelen. Ieder kind heeft daarin een behoeften en vraagt een eigen aanpak. Zoals benoemd, geldt dit ook – en misschien zelfs in het bijzonder – voor kinderen met een hoog ontwikkelingspotentieel. Wanneer we in overleg met ouders en jongeren besluiten onderzoek te verrichten naar de achtergronden van gedrag betreft dit altijd maatwerk. Het onderzoek is niet gericht op het geven van een label, maar op het beter leren begrijpen van een kind en zijn of haar uitdagingen en vanuit hier verder te kijken naar wat er nodig is.

Deze blog is geschreven door de professionals Lucie Landman en mede mogelijk gemaakt door Eline Schuurmans van Kinder- en Jeugdpraktijk Een Stap Voor. Beide dames zijn aanvullend geschoold op dit gebied en hebben daarbij ervaring in het behandelen en begeleiden van kinderen met een hoog ontwikkelingspotentieel.