26 november 2021

Executieve functies

Executieve functies

Merk je dat jouw kind moeite heeft met plannen en organiseren, snel afgeleid raakt, vaak te laat komt en moeite heeft met het volbrengen van de meest simpele taken? De kans is groot dat je als ouder (een van) bovenstaande punten wel herkent. Wanneer dit zich echter structureel voordoet zou het zo kunnen zijn dat bij jouw kind sprake is van zwakke executieve functies.

Wat zijn executieve functies?

Maar wat zijn executieve functies nu eigenlijk? Executieve functies zijn eigenlijk alle regelfuncties van de hersenen die nodig zijn om je gedrag aan te sturen. Ze hebben een controlerende en aansturende functie. Deze functies zijn aangeboren, maar door rijping en ervaring blijven deze zich ontwikkelen tot in de adolescentie. Bij kinderen zijn ze dus nog volop in ontwikkeling, waarbij de ene functie zich sneller ontwikkelt dan de ander. Ook bestaan er grote verschillen tussen kinderen onderling; het ene kind kan bijvoorbeeld moeite hebben om zijn aandacht vast te houden terwijl een ander kind moeite heeft met veranderingen.   

Executieve functies heb je nodig in het dagelijks leven, maar in het bijzonder bij het leren op school.  Ze zijn dan ook voor een groot deel bepalend voor het schoolsucces en blijken vaak een belangrijkere voorspeller dan intelligentie!

Er wordt onderscheid gemaakt tussen de volgende executieve functies;

• Reactie (of respons)-inhibitie - Het vermogen om na te kunnen denken voor je iets doet.
• Werkgeheugen - het werkgeheugen is de vaardigheid om informatie kort in het geheugen vast te houden en te bewerken, voordat een antwoord of reactie gegeven wordt.
• Emotieregulatie - Het vermogen om emoties te reguleren.
• Volgehouden aandacht- Het vermogen om de aandacht erbij te houden, ondanks afleidingen, vermoeidheid of verveling.
• Taakinitiatie - Het vermogen om op tijd -en op efficiënte wijze- aan een taak te beginnen.
• Planning/prioritering - De vaardigheid om een plan te bedenken om een doel te bereiken/taak te voltooien en daarbij de juiste prioriteiten te kunnen stellen.
• Organiseren - Het vermogen om dingen volgens een bepaald systeem te organiseren of te ordenen.
• Timemanagement - Het vermogen om in te schatten hoeveel tijd je hebt, hoe je die kunt indelen en hoe je je aan een tijdslimiet kunt houden.
• Doelgericht doorzettingsvermogen - Het vermogen om een doel te formuleren, dat te realiseren en je daarbij niet af te laten leiden.
• Flexibiliteit - de vaardigheid om flexibel om te kunnen gaan met veranderende omstandigheden.
• Metacognitie - Het vermogen tot zelfmonitoring en zelfevaluatie.

Zwakke executieve functies?

Executieve functies zijn dus van groot belang. Maar wanneer spreken we nu van zwakker ontwikkelde executieve functies? Daarbij is het allereerst van belang om naar de leeftijd en ontwikkelingsfase van een kind te kijken; voor een kind van 3 jaar is het bijvoorbeeld nog erg lastig om zijn emoties te reguleren, naarmate een kind ouder wordt krijgt het steeds meer controle over zijn gevoelens en mag je op dat vlak dus ook meer verwachten. Daarnaast is het zo dat executieve functies in sommige periodes ook (tijdelijk) minder goed kunnen functioneren. Denk daarbij bijvoorbeeld aan periodes waarin je spanning en stress ervaart; dan raak je vaak sneller afgeleid en kan het lastiger zijn om je emoties re reguleren. Kortom, naast dat er soms nog groei en rijping nodig is, spelen ook omgevingsfactoren een rol in de werking van executieve functies.

Wanneer een kind echter structureel problemen ervaart bij het aansturen van het eigen gedrag - wat op school vaak tot uiting komt in leerproblemen - en er verder geen duidelijke aanwijsbare oorzaak aan te wijzen is kan er sprake zijn van minder sterk ontwikkelde executieve functies. In dat geval kan het zinvol zijn om neuropsychologisch onderzoek te laten verrichten om zo meer zicht te krijgen op het functioneren van de verschillende executieve functies. In zo’n onderzoek wordt vaak ook breder gekeken omdat we minder sterk ontwikkelde executieve functies bijvoorbeeld vaker terug zien komen bij kinderen met ontwikkelingsstoornissen zoals ADHD en autisme. Dit hoeft echter niet het geval te zijn; een kind kan ook uitsluitend problemen ondervinden met betrekking tot de executieve functies.

Wat kun je als ouder doen?

Wanneer er inderdaad sprake blijkt te zijn van zwakkere executieve functies is het goed om te bekijken hoe deze versterkt kunnen worden. Globaal kan dit op twee verschillende manieren gebeuren, namelijk door de omgeving aan te passen of door de eigen vaardigheden van het kind te versterken.

Wanneer de omgeving aangepast wordt, bijvoorbeeld door meer structuur te bieden, opdrachten en instructies te vereenvoudigen en visuele ondersteuning te bieden, wordt er minder gevraagd van de executieve functies van je kind waardoor je hem/haar ontlast. Naast het aanpassen van de omgeving is het van groot belang om ook de vaardigheden van het kind zelf te versterken omdat je op die manier de zelfstandigheid én zelfredzaamheid van het kind vergroot. Hierbij kun je denken aan het voordoen en oefenen van bepaalde vaardigheden, het spelen van spelletjes die specifiek ontwikkeld zijn om de executieve functies te versterken en het introduceren van praktische tools zoals een agenda.

Heb je het gevoel dat er toch meer hulp nodig is? Neem dan vooral contact met ons op, we denken graag met je mee over de mogelijkheden.

Deze blog is geschreven door: Lotte Zeijlemaker - Orthopedagoog Kinder- en Jeugdpraktijk Een Stap Voor